De onzichtbare urgentie van geestelijke gezondheidszorg in Congo: "Je kunt een samenleving niet heropbouwen met gebroken zielen."

De dromen van Junior, een tiener uit de Democratische Republiek Congo (DRC), waren ook een oorlogsgebied. "Elke nacht zag ik de soldaten in mijn huis. Ik had nachtmerries waarin ik de mortier greep om mijn moeder te vermoorden. Op een ochtend vertelde ze me dat ze in haar dromen mijn broertje had willen vermoorden", zegt deze 15-jarige jongen, die de afgelopen weken psychologische ondersteuning nodig had om deze onzichtbare wonden te genezen. "Dankzij de ademhalingsoefeningen en spelletjes die Feza Balanga ons op school leerde, kon ik mijn angsten kalmeren. Ik slaap beter en heb niet langer het gevoel dat alles verloren is", zegt deze leerling van de Mwanga School, gelegen in de stad Goma, die begin 2025 werd belegerd door de M23-militie te midden van een golf van geweld in het Oost-Afrikaanse land.

Feza Balanga, door Junior aangehaald, is een 33-jarige psycholoog die besloot in Goma te blijven om gratis geestelijke gezondheidszorg te bieden op scholen, in kerken en in de huizen van terugkerende vluchtelingen na de ergste dagen van de escalatie. "In Goma worden de littekens niet alleen op de huid gedragen, maar ook in de stiltes, de slapeloze nachten en de ontwijkende blikken", zegt Balanga, die in 2022 haar praktijk Refuge d'Accueil et de Vie Intérieure (RAVI) oprichtte, die in februari officieel opende in een gehuurde ruimte toen de situatie "stabiliseerde". Deze plek is een toevluchtsoord geworden voor de onzichtbare slachtoffers van de oorlog : kinderen die doodsbang zijn voor het geluid van laarzen in de stad, moeders die lijden aan slapeloosheid, werkloze jongeren en voormalige ontheemden op zoek naar innerlijke rust.

Volgens een document van het Bevolkingsfonds van de Verenigde Naties (UNFPA) lijdt minstens één op de vijf mensen die in conflictgebieden wonen aan enige mate van angst, posttraumatische stressstoornis, bipolaire stoornis of depressie. Verschillende VN-organisaties, zoals UNICEF , waarschuwen voor de dringende noodzaak om miljoenen mensen in de DRC, een land dat bijna 30 jaar conflict heeft gekend, geestelijke gezondheidszorg te bieden.

Balanga groeide op te midden van de opeenvolgende conflicten die Goma hebben getroffen : de Tweede Congolese Oorlog (1998-2003); de Kivuoorlog, die al meer dan twintig jaar duurt; en de twee M23- offensieven eerder dit jaar. Sinds haar kindertijd is ze getuige geweest van angst, dood en dagelijkse pijn. Deze ervaringen hebben haar niet kapotgemaakt, maar hebben haar juist geholpen het lijden van anderen te begrijpen en te zoeken naar manieren om het te verlichten.

Al op zeer jonge leeftijd besloot ze psychologie te studeren, omdat ze zich ervan bewust was dat oorlog niet alleen fysieke, maar ook mentale wonden achterlaat. Vóór de recente overname van Goma door M23 werkte ze al als consultant voor verschillende lokale ngo's en bood ze psychologische ondersteuning aan ontheemden in de kampen en aan humanitaire hulpverleners zelf, die vaak lijden aan posttraumatische stress.

Luister naar de kleintjes

Elke ochtend staat Balanga op om naar school te gaan en consulten bij te wonen. "Jongeren tussen de 10 en 20 jaar hebben geen tijd om bij mij langs te komen, en ik vind dat normaal, want in mijn land is het niet gebruikelijk om een ​​psycholoog te bezoeken", voegt Balanga eraan toe. In de Democratische Republiek Congo zijn het meestal Congolezen die al lange tijd in het buitenland wonen die naar een psycholoog gaan. Volgens de Mental Health Atlas van de VN betaalt de meerderheid van de bevolking zelf voor toegang tot psychologische therapie en psychiatrische medicatie.

Hij leerde me mijn angst te kanaliseren. Nu voel ik me sterker en doe ik weer mee aan lessen en spelletjes.

Samuel, 13-jarige student

Op de Mwanga School, een onderwijsinstelling in de stad Goma, hebben Balanga en haar team meer dan 100 leerlingen met psychische problemen geholpen. Ze hebben deelgenomen aan psychologische ondersteuningssessies, individuele en groepstherapie, kunsttherapie en psychodynamische therapie. Velen van hen hebben zich opengesteld om zichzelf te bevrijden, zoals Gloria, die op 14-jarige leeftijd samen met haar familie ontheemd raakte tijdens de gevechten in januari en moeite had om de lessen te volgen. Haar slaap was verstoord en ze leefde in constante angst. "Sinds mevrouw Feza onze klas bezocht, heeft ze ons geleerd onze emoties te herkennen en te ademen om onze angsten te kalmeren. Nu slaap ik beter en heb ik mijn leergierigheid teruggevonden", zegt Gloria.

Samuel, 13, voelde zich verloren en ongemotiveerd op school nadat hij getuige was geweest van gewelddadigheden in zijn buurt. "Ik had geen zin meer om te spelen en mee te doen aan schoolactiviteiten. Feza leerde me dat mijn reacties normaal waren na wat ik had meegemaakt en leerde me mijn angst te kanaliseren. Nu voel ik me sterker en doe ik weer mee aan lessen en spelletjes", zegt hij.

Kinderen behoren tot de slachtoffers van geweld in 2025. Ongeveer 400.000 minderjarigen werden in de eerste maanden van het jaar gedwongen ontheemd uit de oostelijke provincies Ituri, Noord-Kivu en Zuid-Kivu, zo meldde UNICEF-directeur Catherine Russell in een toespraak voor de VN-Veiligheidsraad in april.

Prisca, 15, zag haar vader tijdens de oorlog sterven en kon zich niet meer concentreren op haar studie. "Ik was de hele tijd verdrietig, en dat ben ik nog steeds. Maar dankzij mevrouw Feza, die ik voor het eerst in de kerk over onze emoties hoorde praten, besefte ik dat praten over wat ik voelde me kon helpen. En vandaag, dankzij de sessies waaraan ik heb deelgenomen, heb ik besloten mijn gevoelens met mijn moeder te delen. Nu voel ik me lichter; ik huil niet meer zoals vroeger, en ik zie de geest van mijn vader niet meer in mijn dromen," bekent ze.

Sommige ontheemden die in kampen woonden, dronken alcohol om de verschrikkingen die ze hadden meegemaakt te vergeten. Chantal, een 42-jarige moeder, verloor haar man tijdens de gevechten en voelde zich overweldigd door haar verantwoordelijkheden. Ze aarzelde om naar een psycholoog te gaan omdat ze het te duur vond. "Mijn schoonzus had me verteld over Feza's successen, maar ik twijfelde nog steeds. Toen ik naar haar kantoor ging, behandelde ze me gratis en zonder oordeel. Ze hielp me de energie terug te krijgen om voor mijn kinderen te zorgen en mijn dagen te organiseren. Zonder haar weet ik niet hoe ik het had gered," zegt ze.

Bezuinigingen op samenwerking

Psychische wonden worden vaak vergeten in humanitaire hulp, die al te kampen heeft met bezuinigingen door de Verenigde Staten en sommige Europese landen. Het humanitaire responsplan voor 2025 heeft amper 15% van de benodigde middelen veiliggesteld: $ 2,5 miljard.

In een economische context die zo kwetsbaar is als die van de DRC, is het openen van een gratis consultatie ongelooflijk ingewikkeld. Maar Balanga benadrukt dat zijn consultaties voor iedereen toegankelijk moeten blijven: "Als ik er een prijskaartje aan zou hangen, zouden velen niet komen. Degenen die het minst hebben, zijn vaak degenen die het meest moeten praten." Hij financiert zijn activiteiten via kleine, eenmalige subsidies, samenwerkingsovereenkomsten met ngo's en soms uit eigen zak.

Hij droomt er ook van om andere jongeren te trainen in crisispsychologie om het aantal opvangcentra in de stad te vergroten. "Goma moet leren om voor zijn geest te zorgen. Je kunt een samenleving niet herbouwen met gebroken zielen," zegt hij.

In de loop der maanden heeft deze psychologe haar patiënten hun glimlach zien terugkrijgen, weer naar school zien gaan, zich zien verzoenen met hun familie en zien re-integreren in de maatschappij. Deze successen zijn haar grootste beloning. In een stad waar geestelijke gezondheid zelden ter sprake komt, is haar werk tevens een strijd tegen stigmatisering.

"Een psycholoog bezoeken betekent niet dat je zwak bent. Het betekent dat je voor jezelf zorgt." Dankzij hun toewijding keren veel levens die getekend zijn door oorlog geleidelijk terug naar een normaal ritme, te midden van een oorlog die onverminderd voortduurt. Hoewel de regering van de DRC en de M23-rebellen half juni beloofden onderhandelingen te openen voor vrede en een staakt-het-vuren, gaan de gevechten door.